Wiadomości

Uprawnienie do urlopu wypoczynkowego jest jednym z podstawowych praw socjalnych pracownika, a jego istotą jest okresowe zwolnienie osoby pozostającej w zatrudnieniu pracowniczym z obowiązku świadczenia pracy - z zachowaniem prawa do wynagrodzenia. Stosownie do art. 66 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. nr 78, poz. 483 z późn. zm.), pracownik ma prawo do określonych w ustawie corocznych płatnych urlopów. To konstytucyjne uprawnienie precyzują przepisy ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (Dz. U. z 2016 r. poz. 1666 z późn. zm.), dalej K.p. oraz innych ustaw.

 

Celem urlopu wypoczynkowego jest regeneracja sił fizycznych i psychicznych pracownika pomiędzy okresami pracy, dlatego jest zasadą jego wykorzystywanie w naturze. Prawo do urlopu powstaje przez samo pozostawanie pracownika w stosunku pracy. Dotyczy zatem każdej osoby zatrudnionej na podstawie umowy o pracę, spółdzielczej umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania.

 

Wymiar urlopu

Aktualnie w prawie urlopowym funkcjonują dwa wymiary urlopu wypoczynkowego, które są uzależnione od tzw. stażu urlopowego.

Ważne: Przez wymiar urlopu wypoczynkowego należy rozumieć liczbę dni urlopu za cały rok pracy, jaka przysługuje danemu pracownikowi z tytułu ogólnego stażu pracy, z uwzględnieniem jego wykształcenia i innych okresów zaliczanych.

Według art. 154 § 1 K.p., wymiar urlopu pracownika pełnoetatowego wynosi:

    20 dni - jeżeli pracownik jest zatrudniony krócej niż 10 lat,
     
    26 dni - jeżeli pracownik jest zatrudniony co najmniej 10 lat.

Uwaga! Obowiązujące u danego pracodawcy postanowienia układu zbiorowego pracy, regulaminu pracy lub umowy o pracę mogą przewidywać wyższy wymiar urlopu.

Pełny wymiar urlopu wypoczynkowego przysługuje za cały rok przepracowany. W innych przypadkach urlop podlega ograniczeniom. Podobnie jest, jeżeli chodzi o zatrudnienie w niepełnym wymiarze czasu pracy. Wymiar urlopu dla pracownika zatrudnionego na część etatu ustala się proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy tego pracownika.

Urlop w pierwszym roku pracy

Pracownik podejmujący pracę po raz pierwszy w roku kalendarzowym, w którym podjął pracę, uzyskuje prawo do urlopu z upływem każdego miesiąca pracy, w wymiarze 1/12 wymiaru urlopu przysługującego mu po przepracowaniu roku. Pojęcie "urlop przysługujący po przepracowaniu roku" było uznawane przez doktrynę za szczególną konstrukcję prawną przyjętą dla ustalenia wymiaru urlopu. Chodzi o wymiar urlopu jaki będzie pracownikowi przysługiwał, jeżeli do okresu zaliczanego do stażu urlopowego, który zostanie udowodniony w dniu podjęcia pracy, np. z tytułu nauki i ewentualnie innego okresu zaliczanego (np. pobierania zasiłku dla bezrobotnych) zostanie dodany jeszcze rok pracy, co niekiedy w praktyce oznacza udzielanie urlopu w wyższym wymiarze, niż wynika z dotychczasowego stażu urlopowego (na starcie zawodowym).

Urlop "kolejny"

W każdym następnym roku kalendarzowym zatrudnienia pracownik uzyskuje prawo do urlopu tzw. kolejnego. Jeżeli pozostaje w zatrudnieniu w dniu 1 stycznia, uzyskuje uprawnienia urlopowe tego dnia. W innym przypadku - w pierwszym dniu zatrudnienia. Urlop kolejny w przeciwieństwie do urlopu "pierwszego" nabywany jest z góry na poczet zatrudnienia w danym roku kalendarzowym. Nabycie prawa do kolejnego urlopu uwarunkowane jest jedynie faktem pozostawania pracownika w stosunku pracy. Wymiar kolejnego urlopu zależy od stażu ogólnego pracownika oraz okresu pracy w danym roku kalendarzowym.

Staż urlopowy

Staż urlopowy to okres aktywności, który należy osiągnąć, aby nabyć prawo albo wyższy wymiar urlopu wypoczynkowego. Tak więc prawo urlopowe wyróżnia dwa rodzaje stażu urlopowego, dla celu:

• prawa do urlopu oraz
   
• wymiaru urlopu.

Do okresu zatrudnienia, od którego zależy prawo do urlopu i wymiar urlopu, w myśl art. 154¹ K.p., wlicza się okresy poprzedniego zatrudnienia, bez względu na przerwy w zatrudnieniu oraz sposób ustania stosunku pracy. W przypadku jednoczesnego pozostawania w dwóch lub więcej stosunkach pracy wliczeniu podlega także okres poprzedniego niezakończonego zatrudnienia w części przypadającej przed nawiązaniem drugiego lub kolejnego stosunku pracy.

Nieograniczony zakres zaliczania poprzednich okresów aktywności do stażu urlopowego posiada przede wszystkim zatrudnienie pracownicze. Inne okresy są zaliczane do tego stażu, jeżeli tak stanowi przepis prawa. Natomiast okresy nauki zaliczane są jedynie do stażu warunkującego wymiar (ilość dni) urlopu.

Ustalając staż urlopowy, uwzględnia się okresy poprzedniego zatrudnienia bez względu na:

• podstawę prawną nawiązania stosunku pracy (umowa o pracę, spółdzielcza umowa o pracę, mianowanie, wybór, powołanie),
   
• przerwy w zatrudnieniu oraz
   
• sposób rozwiązania stosunku pracy.

Do okresu pracy, od którego zależy wymiar urlopu, zalicza się ponadto:

• okres, za który przysługuje odszkodowanie w przypadku skrócenia wypowiedzenia, o ile w tym czasie pracownik pozostawał bez pracy (art. 36¹ § 2 K.p.),
   
• okres pozostawania bez pracy, za który przyznano wynagrodzenie albo odszkodowanie pracownikowi odwołującemu się od wypowiedzenia albo rozwiązania umowy o pracę (art. 51 i 61 K.p.),

a do stażu dla obydwu celów:

• okres urlopu bezpłatnego, którego udzielono pracownikowi za jego pisemną zgodą celem podjęcia pracy u innego pracodawcy (art. 174¹ § 2 K.p.),
   
• okres urlopu bezpłatnego udzielonego młodocianemu uczęszczającemu do szkoły w celu uzupełnienia urlopu wypoczynkowego w okresie ferii szkolnych (art. 205 § 4 K.p.).

Staż urlopowy uzależniający wymiar urlopu uwzględnia ponadto okresy nauki w szkole na zasadach określonych w art. 155 K.p. Do okresu pracy, od którego zależy wymiar urlopu, wlicza się z tytułu ukończenia:

• zasadniczej lub innej równorzędnej szkoły zawodowej - przewidziany programem nauczania czas trwania nauki, nie więcej jednak niż 3 lata,
   
• średniej szkoły zawodowej - przewidziany programem nauczania czas trwania nauki, nie więcej jednak niż 5 lat,
   
• średniej szkoły zawodowej dla absolwentów zasadniczych (równorzędnych) szkół zawodowych - 5 lat,
   
• średniej szkoły ogólnokształcącej - 4 lata,
   
• szkoły policealnej - 6 lat,
   
• szkoły wyższej - 8 lat.

Zgodnie z powołaną normą, wliczeniu podlega albo przewidziany programem nauczania faktyczny czas nauki z określeniem maksymalnego okresu (np. ukończenie średniej szkoły zawodowej - do 5 lat), albo określona tym przepisem liczba lat nauki bez względu na to, ile faktycznie trwała nauka w szkole (np. ukończenie szkoły wyższej - 8 lat).

Należy podkreślić, że zaliczeniu do stażu urlopowego podlegają jedynie okresy nauki ukończonej, tj. stwierdzonej świadectwem (dyplomem) ukończenia szkoły, według przepisów obowiązujących w szkolnictwie. Co istotne, okresy te nie podlegają sumowaniu. Zaliczeniu podlega okres nauki wynikający z tytułu ukończenia ostatniej szkoły, chyba że jest to dla pracownika niekorzystne. Przy czym tak samo traktuje się okres nauki odbywanej systemem dziennym, jak i wieczorowym albo zaocznym (stacjonarnym, niestacjonarnym).

Wymiar urlopu w roku osiągnięcia 10-letniego stażu pracy

Pracownikowi, który wykorzystał urlop za dany rok kalendarzowy, a następnie uzyskał w ciągu tego roku prawo do urlopu w wyższym wymiarze, przysługuje urlop uzupełniający (art. 158 K.p.). Zawarte w omawianej normie określenie "pracownik, który wykorzystał urlop za dany rok", wskazuje zakres podmiotowy tej normy prawnej, bowiem tylko taki pracownik nabywa prawo do urlopu uzupełniającego. Pracownik, który do dnia osiągnięcia wyższego stażu nie wykorzystał urlopu, nabywa prawo do urlopu w wyższym wymiarze (a nie do urlopu uzupełniającego), a norma ta nie ma w tej sytuacji zastosowania.